146 lines
16 KiB
ReStructuredText
146 lines
16 KiB
ReStructuredText
=================================
|
||
Црква Света Богородица Перивлепта
|
||
=================================
|
||
Свети Климент
|
||
=================================
|
||
|
||
|
||
Вовед во студијата
|
||
==================
|
||
|
||
Меѓу многубројните споменици на културата во Охрид, манастирот Св. *Теотокиј*
|
||
Периблепта, или Перивлепта како што се изговара на Грчки, со „в“ наместо „б“, до
|
||
неодамна именуван како Св. Климент се истакнува со својата извонредна убавина и
|
||
исклучително значење. Црквата Св. Богородица Перивлепта се наоѓа во музејскиот
|
||
комплекс Св. Климент во стариот дел на Охрид, на помалиот рид под Самуиловата
|
||
Тврдина близу Горна Порта. Опкружена е со средновековни ѕидини. Голема е
|
||
веројатноста дека пред градењето на храмот во 1295 г. на неговото место се
|
||
наоѓал манастир од поран период кој го носел името „Успение на Пресвета
|
||
Богородица“, но ова не може да се потврди заради недостаток на археолошки студии
|
||
во регионот. Според неговата грандиозност, богатство и влијание, манастирот
|
||
Св. Богородица Перивлепта е треторангиран во Архиепископијата. Откако Охрид паѓа
|
||
под Отоманска власт, храмот ја превзема врховната позиција од катедралниот храм
|
||
Св. Софија кој бил претворен во џамија, и со тоа тој станува катедрална црква во
|
||
Охридската Архиепископија. Подоцна Отоманците го претвораат наследството на
|
||
Св. Климент - Св. Пантелејмон во џамија и моштите на големиот Словенски
|
||
просветител Св. Климент се пренесени во таа црква, а на црквата Св. Богородица
|
||
Перивлепта ѝ е додадено Св. Климент како второ име.
|
||
|
||
На крајот на XV век црквата формира Архиепископска архива, која е многу значајно
|
||
богатство бидејќи содржи една од најстарите библиотека на Балканот. Според
|
||
натписот од донаторот, напишан во фреска преку западната врата на нартексот:
|
||
|
||
[слика од натписот]
|
||
|
||
„Овој божји храм на нашата Најсвета Богородица - Теотокиј Периблепта беше
|
||
воздигнат со помош и на трошок на Господинот Прогон Сгоур - Голем Хетеријарх и
|
||
неговата жена Госпоѓа Евдокија, зет на најсилниот и најпобожниот владетел
|
||
Андроник Палеолог и неговата најпобожна Августа, или емпаратерија, или Кралица,
|
||
или Госпоѓа Ирена за време на Макариовата епископија, најсветиот Епископ на
|
||
Прима Јустинијана и цела Бугарија во година 6803 / 1295 / второ претскажение“.
|
||
|
||
Донаторот, големиот Хетеријарх Прогон Сгоур потекнува од богато Албанско
|
||
благородно племе, чии членови се споменуваат во историски летописи од XIII и XIV
|
||
век. За да се разјасни датирањето на храмот треба да се користат историски
|
||
податоци, како и опис на политичките влијаниа на Балканот во последните децении
|
||
на XIII и почетокот на XIV век. Во овој контекст треба да се разгледа и
|
||
однесувањето на Албанските благородници кои во зависност од ситуацијата се
|
||
приклучуваат или на Римската курија, или на Византијците.
|
||
|
||
Четири членови на племето: Маур, Себастократ, Димитриј и Захариј Сгоур
|
||
потпишуваат договор со Наполитанскиот викар во 1274 во Албанија. Тие се
|
||
најверојатно во сродствена врска со Сгоурите од Перивлепта, што е забележано од
|
||
страна на Миликов прилично рано. Имињата на членовите на племето кои се
|
||
приклучиле на страната на Византија се споменуваат во делата во манастирот
|
||
Зограф на планината Атос. Неговите заклучоци треба да се земат во предвид како
|
||
можна причина, а не како доказ за идентификација на Прогон Сгоур Периблептос
|
||
како донатор на храмот на Сгоури во Солун. Воислав Гуриќ оди до таму да збори со
|
||
апсолутна сигурност дека Прогон е донаторот на црквата Св. Никола, или
|
||
Св. Николао во Солун.
|
||
|
||
За разлика од Сгоурите други Православни Албански племиња се приклучуваат на
|
||
Албанската курија и на анти-Византиската коалиција, предводена од Карло д'Анжу,
|
||
кого куќите на Аријанције, Мусакиите и Топиите го прогласуваат за крал. Ова е
|
||
периодот во кој католичкото влијание почнува да *доминира*[evade] со централна и
|
||
јужна Албанија во 1272. Архиепископијата во Драч повторно ќе стане јадро на
|
||
католичкото влијание сѐ до почетокот на XIV век и повраќањето на Драч од
|
||
Анжуите. Црковни хиерархии се формираат во *Кроа*[Croia] и Валона со огромни
|
||
епархии, достигнувајќи до Албански Белград - во центарот на Охридската
|
||
Архиепископија, но сепак западното влијание не се забележува во Охрид.
|
||
|
||
По шизмата помеѓу Рим и источната црква во 1054, постоело одредено одбивање на
|
||
западното влијание и црквената уметност на Рим. Архитектурата, фреските и
|
||
уметноста се одликуваат со локални специфичности и никогаш не се отвараат за
|
||
влијанието на западната култура. Истото може да се примети и во католичката
|
||
епархија во Албанија. Византиската уметничка експанзија се идентификува со
|
||
Православието. Со ресторацијата на Византиското царство и умешната Византиска
|
||
дипломатија предводена од Михајло Палеолог VIII моќта на Карло д'Анжу и Анжуите
|
||
опаѓа. Бугарија и Србија целосно го менуваат текот на настаните во своја корист,
|
||
но благодарејќи на успешната и умешна дипломатија на Михајло Палеолог VIII во
|
||
борбата против освојувачките акции, големи делови останале неосвоени. Додека дел
|
||
од Пелопонез бил под латинска власт, Тесалија и Епир останале под власт на Грчки
|
||
династии категорично противејќи се на Византиското обединуваење.
|
||
|
||
Неговиот наследник Андроник II Палеолог 1282-1328, за време на чие владеење е
|
||
изградена Перивлепта, не бил совршен владетел, но не бил ни толку слаб како што
|
||
е опишуван. Тој не е виновен за ограничените резултати на претпазливите мерки
|
||
кои ги преземал во новонастанатите услови. Патем, Андроник II бил добро
|
||
образован владетел - учен и писмен човек со најблиски соработници како Теодор
|
||
Метохит и Никифор Григор - високообраовани и културни луѓе. Во суштина,
|
||
најголемата Византиска слава за време на Палеолозите, освен политичкиот пад,
|
||
била за време на Андроник II. Со самото доаѓање на тронот, тој официјално се
|
||
одрекува од унијата со Римската црква и неговата политика несомнено го
|
||
идентификува со Православието. Во натписот на нартексот во црквата
|
||
Св. Богородица Перивлепта, донаторот Прогон Сгоур се ословува себеси како
|
||
„гамброс“ - зет на царот Андроник II Палеолог. Оваа врска со царската лоза не е
|
||
научно докажана, иако во натписот жената на Прогон Сгоур се именува како
|
||
Евдокија, кое е името на сестрата на Андроник II Палеолог. Според историски
|
||
факти Евдокија, сестрата на Андроник II Палеолог сѐ уште не била мажена за
|
||
Трапезундскиот крал Јован II Комнен, а по неговата смрт во 1297 таа одлучно го
|
||
одбива предлогот за брак од страна на Српскиот крал Милутин, сместувајќи се во
|
||
Трапезунд со својот син Алексеј II. Овој цврст историски факт јасно говори дека
|
||
Прогон Сгоур не е зет на Андроник II Палеолог преку Евдокија и дека наведеното
|
||
име во во црковниот нартекс на жената на Византискиот воен командир е истата
|
||
личност која е сестра на Андроник II Палеолог. Според горенаведеното, зборот
|
||
„гамброс“ не би требало буквално да се преведе како зет за сестра, туку треба да
|
||
се земе во предвид дека тој може да има пошироко значење. Зборот може да се
|
||
однесува на различни семејни односи, како дедо, или свекор, или дури вереник (а
|
||
во модерен Грчки значи и зет за ќерка). Како и да се земе, *located in the
|
||
shroud of Christ*, означено од Прогон Сгоур, вели: „Прогон Сгоур познат голем
|
||
Хетеријарх заедно со неговата жена Евдокија, Комнена по мајка, татко и дедо, ти
|
||
го запечатувам овој подарок, за твоја слава, печат на твоето распетие на овој
|
||
материјал со скап изглед, да те ослободи од гревовите.“
|
||
|
||
Евидентно е да односот на Прогон Сгоур со царското семејство мора да се бара
|
||
индиректно, бидејќи неговата жена Евдокија не е во блиско сродство со
|
||
Палеолозите. Независно од покровот во Св. Богородица Перивлепта дониран од
|
||
Прогон Сгоур, самиот цар Андроник II Палеолог донирал епитаф на мантија везени
|
||
со злато, сребро и свила со следниве зборови:
|
||
|
||
„Спомени го моето име, ти водачу на Бугарите, во твоите жртви, од царот Андроник
|
||
Палеолог“.
|
||
|
||
Најверојатно врската на Прогон Сгоур со царската династија била подалечна.
|
||
|
||
Што се однесува до архиепископот Макариј, које е спомнат во натписот во
|
||
Св. Богородица Перивлепта, имаме многу малку историски податоци. Познато е во
|
||
која година е осветен, или назначен како архиепископ, но тој е назначен во
|
||
Константинопол по наредна на царот Андроник Палеолог.
|
||
|
||
Бројните политички промени и околности, како и драматичните настани на овие
|
||
простори од Балканот влијаат на градењето на црквата Св. Богородица
|
||
Перивлепта. Архитектурата и уметноста на црквата се важен доказ за уметничкиот
|
||
развој и појавата на нов тренд, поточно транзиција кон прото-Палеолошки стил во
|
||
Охрид во последните години на XIII век. Нивото на одржаност на фреските, како и
|
||
архитектурата на црквата се од огромна важност за разбирањето на средновековната
|
||
култура. Оваа црква има позадински, недостижни фрески и композиции со сложена
|
||
симболика. Многу е веројатно дека благодарејќи на нивните исклучителни уметнички
|
||
квалитети и уникатни модели овие дела се копирани, или имитирани во многу цркви
|
||
во Балканот од страна на разни уметници, или учениците на Михаил, или Михаел
|
||
Страпас и Еутихиј, Ефтихиј, кои прв пат се сретнуваат во црквата Св. Богородица
|
||
Перивлепта во Охрид. Фреските во Перивлепта се со јасно нагласени иконографски
|
||
предмети со текстови од Стариот и Новиот Завет, со кратки натписи на
|
||
Грчки. Црквата не е истражена доволно добро, до детал. Направени се само делумни
|
||
истражувања. Оваа црква претставува неисцрпен извор на богати информации со
|
||
длабоко теолошко и кодирано значење.
|