Перивлепта - вовед во студијата

source/perivlepta.rst

@@ -0,0 +1,145 @@
+=================================
+Црква Света Богородица Перивлепта
+=================================
+Свети Климент
+=================================
+
+
+Вовед во студијата
+==================
+
+Меѓу многубројните споменици на културата во Охрид, манастирот Св. *Теотокиј*
+Периблепта, или Перивлепта како што се изговара на Грчки, со „в“ наместо „б“, до
+неодамна именуван како Св. Климент се истакнува со својата извонредна убавина и
+исклучително значење. Црквата Св. Богородица Перивлепта се наоѓа во музејскиот
+комплекс Св. Климент во стариот дел на Охрид, на помалиот рид под Самуиловата
+Тврдина близу Горна Порта. Опкружена е со средновековни ѕидини. Голема е
+веројатноста дека пред градењето на храмот во 1295 г. на неговото место се
+наоѓал манастир од поран период кој го носел името „Успение на Пресвета
+Богородица“, но ова не може да се потврди заради недостаток на археолошки студии
+во регионот. Според неговата грандиозност, богатство и влијание, манастирот
+Св. Богородица Перивлепта е треторангиран во Архиепископијата. Откако Охрид паѓа
+под Отоманска власт, храмот ја превзема врховната позиција од катедралниот храм
+Св. Софија кој бил претворен во џамија, и со тоа тој станува катедрална црква во
+Охридската Архиепископија. Подоцна Отоманците го претвораат наследството на
+Св. Климент - Св. Пантелејмон во џамија и моштите на големиот Словенски
+просветител Св. Климент се пренесени во таа црква, а на црквата Св. Богородица
+Перивлепта ѝ е додадено Св. Климент како второ име.
+
+На крајот на XV век црквата формира Архиепископска архива, која е многу значајно
+богатство бидејќи содржи една од најстарите библиотека на Балканот. Според
+натписот од донаторот, напишан во фреска преку западната врата на нартексот:
+
+[слика од натписот]
+
+„Овој божји храм на нашата Најсвета Богородица - Теотокиј Периблепта беше
+воздигнат со помош и на трошок на Господинот Прогон Сгоур - Голем Хетеријарх и
+неговата жена Госпоѓа Евдокија, зет на најсилниот и најпобожниот владетел
+Андроник Палеолог и неговата најпобожна Августа, или емпаратерија, или Кралица,
+или Госпоѓа Ирена за време на Макариовата епископија, најсветиот Епископ на
+Прима Јустинијана и цела Бугарија во година 6803 / 1295 / второ претскажение“.
+
+Донаторот, големиот Хетеријарх Прогон Сгоур потекнува од богато Албанско
+благородно племе, чии членови се споменуваат во историски летописи од XIII и XIV
+век. За да се разјасни датирањето на храмот треба да се користат историски
+податоци, како и опис на политичките влијаниа на Балканот во последните децении
+на XIII и почетокот на XIV век. Во овој контекст треба да се разгледа и
+однесувањето на Албанските благородници кои во зависност од ситуацијата се
+приклучуваат или на Римската курија, или на Византијците.
+
+Четири членови на племето: Маур, Себастократ, Димитриј и Захариј Сгоур
+потпишуваат договор со Наполитанскиот викар во 1274 во Албанија. Тие се
+најверојатно во сродствена врска со Сгоурите од Перивлепта, што е забележано од
+страна на Миликов прилично рано. Имињата на членовите на племето кои се
+приклучиле на страната на Византија се споменуваат во делата во манастирот
+Зограф на планината Атос. Неговите заклучоци треба да се земат во предвид како
+можна причина, а не како доказ за идентификација на Прогон Сгоур Периблептос
+како донатор на храмот на Сгоури во Солун. Воислав Гуриќ оди до таму да збори со
+апсолутна сигурност дека Прогон е донаторот на црквата Св. Никола, или
+Св. Николао во Солун.
+
+За разлика од Сгоурите други Православни Албански племиња се приклучуваат на
+Албанската курија и на анти-Византиската коалиција, предводена од Карло д'Анжу,
+кого куќите на Аријанције, Мусакиите и Топиите го прогласуваат за крал.  Ова е
+периодот во кој католичкото влијание почнува да *доминира*[evade] со централна и
+јужна Албанија во 1272. Архиепископијата во Драч повторно ќе стане јадро на
+католичкото влијание сѐ до почетокот на XIV век и повраќањето на Драч од
+Анжуите.  Црковни хиерархии се формираат во *Кроа*[Croia] и Валона со огромни
+епархии, достигнувајќи до Албански Белград - во центарот на Охридската
+Архиепископија, но сепак западното влијание не се забележува во Охрид.
+
+По шизмата помеѓу Рим и источната црква во 1054, постоело одредено одбивање на
+западното влијание и црквената уметност на Рим. Архитектурата, фреските и
+уметноста се одликуваат со локални специфичности и никогаш не се отвараат за
+влијанието на западната култура. Истото може да се примети и во католичката
+епархија во Албанија. Византиската уметничка експанзија се идентификува со
+Православието. Со ресторацијата на Византиското царство и умешната Византиска
+дипломатија предводена од Михајло Палеолог VIII моќта на Карло д'Анжу и Анжуите
+опаѓа. Бугарија и Србија целосно го менуваат текот на настаните во своја корист,
+но благодарејќи на успешната и умешна дипломатија на Михајло Палеолог VIII во
+борбата против освојувачките акции, големи делови останале неосвоени. Додека дел
+од Пелопонез бил под латинска власт, Тесалија и Епир останале под власт на Грчки
+династии категорично противејќи се на Византиското обединуваење.
+
+Неговиот наследник Андроник II Палеолог 1282-1328, за време на чие владеење е
+изградена Перивлепта, не бил совршен владетел, но не бил ни толку слаб како што
+е опишуван. Тој не е виновен за ограничените резултати на претпазливите мерки
+кои ги преземал во новонастанатите услови. Патем, Андроник II бил добро
+образован владетел - учен и писмен човек со најблиски соработници како Теодор
+Метохит и Никифор Григор - високообраовани и културни луѓе. Во суштина,
+најголемата Византиска слава за време на Палеолозите, освен политичкиот пад,
+била за време на Андроник II. Со самото доаѓање на тронот, тој официјално се
+одрекува од унијата со Римската црква и неговата политика несомнено го
+идентификува со Православието. Во натписот на нартексот во црквата
+Св. Богородица Перивлепта, донаторот Прогон Сгоур се ословува себеси како
+„гамброс“ - зет на царот Андроник II Палеолог. Оваа врска со царската лоза не е
+научно докажана, иако во натписот жената на Прогон Сгоур се именува како
+Евдокија, кое е името на сестрата на Андроник II Палеолог. Според историски
+факти Евдокија, сестрата на Андроник II Палеолог сѐ уште не била мажена за
+Трапезундскиот крал Јован II Комнен, а по неговата смрт во 1297 таа одлучно го
+одбива предлогот за брак од страна на Српскиот крал Милутин, сместувајќи се во
+Трапезунд со својот син Алексеј II. Овој цврст историски факт јасно говори дека
+Прогон Сгоур не е зет на Андроник II Палеолог преку Евдокија и дека наведеното
+име во во црковниот нартекс на жената на Византискиот воен командир е истата
+личност која е сестра на Андроник II Палеолог. Според горенаведеното, зборот
+„гамброс“ не би требало буквално да се преведе како зет за сестра, туку треба да
+се земе во предвид дека тој може да има пошироко значење. Зборот може да се
+однесува на различни семејни односи, како дедо, или свекор, или дури вереник (а
+во модерен Грчки значи и зет за ќерка). Како и да се земе, *located in the
+shroud of Christ*, означено од Прогон Сгоур, вели: „Прогон Сгоур познат голем
+Хетеријарх заедно со неговата жена Евдокија, Комнена по мајка, татко и дедо, ти
+го запечатувам овој подарок, за твоја слава, печат на твоето распетие на овој
+материјал со скап изглед, да те ослободи од гревовите.“
+
+Евидентно е да односот на Прогон Сгоур со царското семејство мора да се бара
+индиректно, бидејќи неговата жена Евдокија не е во блиско сродство со
+Палеолозите. Независно од покровот во Св. Богородица Перивлепта дониран од
+Прогон Сгоур, самиот цар Андроник II Палеолог донирал епитаф на мантија везени
+со злато, сребро и свила со следниве зборови:
+
+„Спомени го моето име, ти водачу на Бугарите, во твоите жртви, од царот Андроник
+Палеолог“.
+
+Најверојатно врската на Прогон Сгоур со царската династија била подалечна.
+
+Што се однесува до архиепископот Макариј, које е спомнат во натписот во
+Св. Богородица Перивлепта, имаме многу малку историски податоци. Познато е во
+која година е осветен, или назначен како архиепископ, но тој е назначен во
+Константинопол по наредна на царот Андроник Палеолог.
+
+Бројните политички промени и околности, како и драматичните настани на овие
+простори од Балканот влијаат на градењето на црквата Св. Богородица
+Перивлепта. Архитектурата и уметноста на црквата се важен доказ за уметничкиот
+развој и појавата на нов тренд, поточно транзиција кон прото-Палеолошки стил во
+Охрид во последните години на XIII век. Нивото на одржаност на фреските, како и
+архитектурата на црквата се од огромна важност за разбирањето на средновековната
+култура. Оваа црква има позадински, недостижни фрески и композиции со сложена
+симболика. Многу е веројатно дека благодарејќи на нивните исклучителни уметнички
+квалитети и уникатни модели овие дела се копирани, или имитирани во многу цркви
+во Балканот од страна на разни уметници, или учениците на Михаил, или Михаел
+Страпас и Еутихиј, Ефтихиј, кои прв пат се сретнуваат во црквата Св. Богородица
+Перивлепта во Охрид. Фреските во Перивлепта се со јасно нагласени иконографски
+предмети со текстови од Стариот и Новиот Завет, со кратки натписи на
+Грчки. Црквата не е истражена доволно добро, до детал. Направени се само делумни
+истражувања. Оваа црква претставува неисцрпен извор на богати информации со
+длабоко теолошко и кодирано значење.